7 خوان ازدواج با مدرنيته

مصطفي سيد رنجبر

نویسنده: مصطفي سيد رنجبر*

يكي از پديده‌هاي مهم در هر جامعه و فرهنگي با گرايش‌هاي متفاوت و مختلف قومي، قبيله‌اي و... ازدواج است. اين امر با بسياري ديگر از مسائل و نهادهاي اجتماعي در ارتباط است و كوچك‌ترين تغيير در ساير نهادهاي اجتماعي در نوع و سبك ازدواج تأثير خواهد گذاشت. پرداختن به ازدواج از بعد جامعه‌شناختي به عنوان كنشي اجتماعي از آنجا اهميت دارد كه هم مي‌تواند منشأ تحولات اجتماعي و هم مي‌تواند بازتاب شرايط اجتماعي موجود باشد.

امروزه در جامعه ايران گرايش جوانان نسبت به ازدواج از يك‌سري متغيرهاي جامعه‌شناختي اعم از نوع سبك زندگي، ساختار اجتماعي - فرهنگي و اقتصادي تأثير مي‌پذيرد. يكي از مهم‌ترين آسيب‌هاي اجتماعي – فرهنگي در ارتباط با ازدواج، سطح توقعات و افزايش سطح انتظارات در جامعه است.

وقتي در جامعه‌اي سطح انتظارات و توقعات فرهنگي اعضاي آن افزايش يابد، بسياري از نابساماني‌هاي اجتماعي از جمله كاهش گرايش به ازدواج به عنوان وسيله‌اي براي تشكيل اصلي‌ترين و مهم‌ترين نهاد اجتماعي يعني خانواده از سوي جوانان به عنوان واكنشي نسبت به اين وضعيت بروز مي‌يابد.

از متغيرهاي ديگري كه مي‌تواند در كاهش تمايل جوانان نسبت به ازدواج مؤثر باشد، تغيير سبك زندگي است. به گونه‌اي كه در سبك زندگي سنتي و اصيل ايراني ازدواج بسيار ساده‌تر و كم هزينه‌تر از اكنون بود و هرچه اين سبك زندگي به سمت مدرنيته‌تر شدن رفت ازدواج نه‌تنها سخت شده بلكه يك زوج جوان بايد از هفت خوان رستم رد شوند تا بتوانند ازدواج كنند.

از طرفي وقتي در جامعه‌اي رشد نامتوازن اقتصادي و به همراه آن ركود اقتصادي بلند‌مدت باشد، چون جامعه نتوانسته به نيازهاي اوليه اعضاي خود پاسخ دهد، اولويت‌هاي جامعه بيشتر در حوزه ارزش‌هاي اقتصادي خواهد چرخيد. نتايج به دست آمده از پيمايش‌هاي ملي و تحقيقات مستقل نشان مي‌دهد كه توجه از اولويت‌هاي فرهنگي و سياسي در نزد مردم كاهش يافته و متقابلاً بر اهميت اقتصاد و رفاه افزوده شده است.

در تحقيقات اخير نيز اهميت مسائل اقتصادي نه‌تنها كاهش نيافته بلكه افزايش نيز يافته است. جامعه‌شناسان نسبت به چنين پديده‌اي به عنوان بحران ارزش‌هاي اجتماعي مي‌نگرند. در واقع نيازهاي فرهنگي، سياسي، اجتماعي و اقتصادي در يك جامعه متعادل به نسبت مورد توجه مردم هستند و نبايد چندان ميان اين نيازها فاصله و شكاف وجود داشته باشد. در غير اين صورت ما با يك بحران اجتماعي روبه‌رو هستيم.

با توجه به اينكه نظم اجتماعي داراي چهار بعد اقتصادي، سياسي، اجتماعي و فرهنگي است، دو بعد اولي وجوه سخت و اثباتي نظم كلان را تشكيل مي‌دهند و دو بعد آخري وجوه نرم و اظهاري آن هستند. ابعاد چهار‌گانه نظم يعني ابعاد فرهنگي، اجتماعي، سياسي و اقتصادي و كم و كيف هر كدام در هر نظم اجتماعي تجربي متفاوت و متغير است و ميزان تكيه نظم بر هر كدام از آنها بستگي به عوامل بيشماري، از جمله بستگي به فاز جامعه دارد؛ چراكه اگر جامعه در فاز اقتصادي باشد، نظم اجتماعي آن بيشتر متكي به پول و ثروت است و در صورتي كه جامعه در فاز اجتماعي باشد، نظم آن بيشتر وابسته به تعهد است. در صورتي كه جامعه در فاز سياسي باشد، نظم آن بيشتر اتكا به زور دارد و اگر جامعه در فاز فرهنگي باشد، نظم آن بيشتر تكيه بر انديشه دارد.

از نظر جامعه‌شناسان تأكيد بر يك بخش از نظام اجتماعي و عدم تأكيد بر ساير بخش‌ها در يك دوره زماني طولاني در يك جامعه را ناشي از ناكارآمدي آن نظام در پاسخگويي به تحولات روزافزون در محيط آن نظام مي‌دانند و از آن به عنوان عدم تعادل ساختاري يا به عبارت ديگر بحران اجتماعي ياد مي‌كنند. بنابراين تا زماني كه ساختار اجتماعي - فرهنگي موجود در ايران به تعادل نرسد، نبايد از جوانان انتظار داشت اولويت خود را از مسائل اقتصادي و افزايش سطح رفاه تغيير و ازدواج را به عنوان اولويت خود قرار دهند.

يكي ديگر از مقولات فرهنگي - اجتماعي كه باعث كاهش ازدواج در جامعه شده، رشد فردگرايي و كسب موفقيت فردي در جامعه است. افزايش سن ازدواج همچنان كه از شرايط و ساختار اجتماعي نامتعادل سرچشمه مي‌گيرد، خود نيز باعث بروز ساير آسيب‌هاي اجتماعي مي‌شود. به گونه‌اي كه فرد مجرد هيچ گونه احساس مسئوليتي نسبت به رشد اقتصادي - اجتماعي جامعه نداشته ولي فردي كه ازدواج كرده نسبت به رشد و رفاه خانواده خود بي‌تفاوت نبوده و تلاش مي‌كند كه نيازهاي خانواده خود را تأمين كند. افزايش سن ازدواج به لحاظ جمعيت شناختي نيز باعث مي‌شود كه نرخ باروري در جامعه كاهش يابد كه نتيجه‌اي جز سالخوردگي جامعه و كاهش نيروي كار نخواهد داشت.

افزون بودن مجردها نسبت به افراد متأهل از نظر اجتماعي نيز باعث بي‌بند و باري جنسي و افزايش نرخ آسيب‌هاي اجتماعي از جمله كاهش اعتماد زوجين نسبت به يكديگر و اعتياد و افسردگي اجتماعي مي‌شود. از جمله مهم‌ترين راهكارها در جهت برون رفت از وضعيت موجود آموزش و ترويج ازدواج‌هاي آسان و همچنين كاهش سطح توقعات در بين نسل جديد است.

*كارشناس ارشد جامعه‌شناسي

منبع: روزنامه جوان